Çin Tarihi - 4 ( Han Hanedanı )

 Han Hanedanı (MÖ 206 - MS 220)

Batı Han: MÖ 206 - MS 9

 Liu Bang, MÖ 202'de Gaixia Meydan Muharebesi'nde Xiang Yu'ya karşı kazandığı zaferden sonra imparator oldu ve Gaozu (kısaca Gao dendi) adını aldı. Gao, mütevazı bir aileden gelen kırsal kökenli biri olarak, devlet yönetiminde bir deneyimi ve tecrübesi yoktu. Zhou'ların merkezsiz yönetimi ile Qin'lerin meşruiyetçi yönetimini birleştirdi. En azından kendisine yardım edenler için eski feodal sistemi diriltmek zorunda kaldı. Ancak feodal beylerin varlığı olduğu gibi, merkezi yönetim tarafından atanan memurlar da vardı. Gao, isyanlar sırasında yakılıp yıkılın Qin başkenti Xiangyang'ın birkaç kilometre uzaklığındaki Chang'an kentini başkent yaptı. Toplumdaki meşruiyetini artırmak için de bürokrasiyi toplumun her kesimine açtı. Qin'den farklı olarak memurlar, bir dizi sınavdan geçiyor ve liyakat esaslı şekilde seçilirlerdi ve Han yönetimi, ılımlılığı ve erdemi vurgulayan, ve de katı otoriter politikalarını maskeleyen Konfüçyüsçuluk ideolojisini benimsemişti. Bu politika o kadar başarılıydı ki, Han hanedanlığı diğer tüm Çin hanedanlıklarından daha uzun süre hüküm sürdü. Çin kültürü olarak kabul edilen çoğu şey Han hanedanlığı ile özdeşleştirildi. Hatta ki, "Han" etnik olarak Çinli birini ifade eden Çince kelime haline geldi (Avrupa'da Müslümanların Türk kelimesiyle özdeşleştirilmesi gibi)

. 

Liu Bang - İmparator Gaozu

Gao, yıkıcı savaşların ardından ekonomiyi canlandırmak için 6 ila 12 yıl süren zorunlu askerlik hizmetini kısaltarak, askerleri tarımsal faaliyetlere yöneltti. Bebeği yeni doğmuş kişiler zorunlu hizmetten 2 yıl muaf tutularak, nüfus artışı teşvik edildi. Gao, neden öldüğü hakkında net bir bilgi olmasa da, MÖ 195'te sağlık sorunları nedeniyle öldüğü düşünülmektedir. Gao'dan sonra, sırasıyla Hui (MÖ 195-188*), Qianshao (MÖ 188-184*) ve Houshao (MÖ 184-180*) ejder tahtına geçti. Tahtın arkasındaki güç, Gao'nun hırslı eşi İmparatoriçe Lu Zhi'ydi. Lu Zhi gaddar ve acımasız biriydi. Bir keresinde kendisine rakip olarak çıkan bir kadını, elleri ve ayaklarını kestirip kulaklarını yaktırıp gözlerini oydurtup domuz çiftliğine atmıştı. Hatta, kendi yalanları ortaya çıkmasın diye çocuk yaştaki Qianshao'yu öldürtüp, yerine Houshao'yı tahta geçirmişti. Kimse onun kararlarını sorgulamaya cesaret edemiyordu. Lu Zhi MÖ 180 yılında öldüğünde, soylular tüm ailesini idam ettirdiler ve kendilerinden biri olan Wen'i ejder tahtına çıkardılar. Wen etkili bir imparatordu. Tarım vergilerini azalttı ve köylünün yükünü hafifletti. Suçlulara karşı cezalar hafifletildi daha adil bir hukuk sistemi oluşturuldu. İmparator Wen, feodal yapıyla etkin bir devlet kurulamayacağını anlamıştı. Merkezi hükümeti güçlendirmek için reformlar başlattı. Ancak başlattığı reformları tamamlayamadan MÖ 157 yılında öldü. Oğlu Jing 4.Han İmparatoru olarak (Qianshao ve Houshao çocuk yaşta kukla yöneticiler olarak geçirdikleri için sıralamaya dahil edilmiyorlar) babasının yarım bıraktığı reformlara devam etti. Jing bazı devlet yöneticileri ve komutanları çeşitli suçlarla suçlayıp onların mallarına el koydu. Bu sayede bazı mülkler geri alındı. Lakin bu hamleleri ona karşı büyük bir isyan başlattı. Jing isyanı bastırmaya muvaffak oldu ve düzeni sağladı. Jing, oğlu  Liu Che'ye güçlü bir devlet bırakarak MÖ 141 yılında doğal nedenlerden dolayı öldü.

*: Saltanat Yılları

İmparator Wu (MÖ 141-87)

56 yıl iktidarda kalan ve Han'ın 5. İmparatoru olan Wu döneminde, tarımda ve sulamada ilerlemeler katedildi, sel riskini azaltmak için kanallar ve barajlar inşa edildi, kullanılmayan araziler tarıma açıldı. Bunlar Çin'de inanılmaz bir üretim artışına neden oldu. Fazla üretim artığı ticareti teşvik etti. İlk İpek Yolu kullanımı bu dönemde başladı. Kuzeyde Xiagnu (Hun) tehlikesini kontrol altına alan Wu, onları işbirliğine zorladı ve böylece ticari güzergahları emniyete aldı. Bu ticari canlılık, para arzının yetmemesiyle sonuçlandı. Bunun sonucunda, Wu büyük bir hata yaparak zengin ailelere kendi paralarını basma hakkı tanıdı. Para denetiminin kaybolması neticesinde, büyük bir enflasyon yaşandı, fiyatlar başına alıp gitti. Wu, paranın değerini koruyabilmek için bir takım önlemler aldı. Tuz ve demir üretimini kamulaştırdı. Özel tekellerin kurulmasını önlemek için devlet tekelleri kurdu. Para üretimini de tekrar kendi kontrolüne geçirdi. İlk kağıt para Tang döneminde ortaya çıksa da, para arzını rahatlatabilmek için ilk kağıt para denemesi yapıldı. Sadece imparatorun kendi topraklarında bulunabilen nadir bir beyaz geyiğin derisi değişim aracı olarak kullanıldı. Bu deri, saray tarafından 400 bin bakır sikke karşılığında verilirdi.

Liu Che - İmparator Wu Ti

Wu'da selefinin izinden giderek merkezileşme hamlelerine devam etti Mülklerin en büyük oğula kalmasını sağlayan hükmü, tüm oğullar arasında bölüştürmeye çevirdi. Bu sayede, vasal devletlerin gücü yüksek oranda kırılmış oldu. Wu merkezi gücü bir hayli güçlendirmesine ve otokrasiye sevmesine karşın, diğer insanlara danışmayı ve fikir dinlemeyi seven biriydi. Etrafını Konfüçyüsçü alimlerle çevrelemişti. Daha sonrasında ise, Konfüçyüsluğu devletin resmi ideolojisi olarak belirledi. Eğitim-öğretim ve devlet politikaları Konfüçyüsçuluk üzerine inşaa edildi. Devlet sınavlarında, adaylar, Konfüçyüs klasiklerinden ve öğretilerinden sorumlu tutuldu. Konfüçyüs ilkelerini benimsemeyen kişiler, devlet yönetiminden dışlandı. Öğrenimin yaygınlaşması kağıdın icat edilmesinde katkıda bulundu. Kağıt bir çok alanda ipeğin yerine almaya başladı, böylece ipeğin ihracı arttı ve imparatorluk ekonomisine büyük bir katkı sağladı. Wu yalnızca bunla kalmayıp, aynı zamanda yayılmacı bir politika izledi. Orta Asya'dan Türkistan'a, Kore yarımadası üzerinden Seul tepelerine ve Vietnam üzerinden Hue yakınlarına kadar bölgelerin tamamını ele geçirdi ve Mobei Muharabesi ile göçebe Hunları, Gobi Çölü'nün kuzeyine çekilmeye zorladı. Bütün bu başarıları sayesinde tarihte Büyük Wu olarak anıldı ve MÖ 87 yılında yaşlılıktan dolayı vefat etti.

Han Dönemi Teknolojik Gelişmeler

Bu dönem, Çin biliminin ve teknolojik gelişmesi için dikkate değer bir dönemdi. İlk kağıt para denemesinin ve kağıdın icat edilmesinin yanı sıra bir çok önemli gelişme yaşandı. Demir cevherini pik demire dönüştüren yüksek fırınlar icat edildi. Bu icat demirin çok daha efektif kullanılmasına ve özellikle tarımda olmak üzere yeni aletlerin imal edilmesine neden oldu. Çin'in saray gökbilimcisi Zhang Heng, gökküredeki yıldızların ve gezegenlerin hareketlerini üç boyutlu olarak temsil eden çemberli bir küre geliştirdi. Bunun kalmayıp yüzlerce kilometre uzaktaki depremleri saptayabilen bir sismograf icat etti, pi sayısı için yeni bir formül yazdı, ay ışığının sadece güneşin bir yansıması olduğunu iddia etti ve Çin takvimindeki bazı hataları düzeltti. Bu inanılmaz adama ek olarak, dünya tarihinde ilk kez negatif sayılar kullanılmaya başlandı ve pusula bile Han icadı olarak tarihte yerini aldı.

Zhang Heng tarafından geliştirilen ilk sismograf

Xin Hanedanı: MS 9-23

Wang Mang'ın tahtı ele geçirmesi kısa süreli bir Xin Hanedanını yarattı. Onun öncesinde Wang Mang'ın ailesi imparatorluk sarayında önemli görevler üstleniyordu. Wang Mang, Batı Han döneminde etkili bir memur olan Wang Man'ın yeğeniydi. Halası da İmparator Ai'nin eşiydi. Bu bağlantılarını kullanan ve stratejik evlilikler kuran Wang Mang, kısa sürede yükseldi. Kayınbiraderi Ai'nin ölmesinden sonra, kuzeni Ping, imparator oldu. Ping'in yaşı küçük olması nedeniyle Wang Mang, naip olarak atandı ve böylece fiilen devleti yönetir konuma geldi. Ping'in ölmesinden sonra (kaynaklar yetersiz olsa da bazı tarihçiler Wang Mang'ın zehirlediği iddia ediyor) tahtı ele geçirerek kendi hanedanını kurdu. Wang Mang idealist biriydi. Sosyal adalete ve eşitliğe inanıyordu. Herkesin eşit şekilde yararlanabilmesi için orman ve tarım arazilerini kamulaştırdı. İbadetler için halk evleri, yemek dağıtığımı için halk ambarları kurdu. Büyük toprak sahiplerinden alarak çiftçilere vermeyi planlayan bir toprak reformu oluşturdu bunun yanı sıra köleliği de kaldırmak istiyordu. Vizyonunu gerçekleştirebilmek için aydın despot olmayı tercih etti. Kurduğu tek adam rejiminde, bürokratları ve memurları dışladı ve maaşlarını kesti. Bu durum ülke çapında yolsuzluğa neden oldu, parasını alamayan memurlar, ücretsiz olarak sunulması gereken hizmetlerden para toplamaya başladı. Vasıflı çalışanlara ekstra vergiler konuldu. Piyasayı da devlet kontrolüne almaya çalıştı. Dönemine göre gerçekçi olmayan vizyonu, reformlarından dolayı ekonominin bozulması ve büyük bir huzursuz kitlenin oluşması ve bazı köylüleri yamyamlık yapmaya zorlayacak Sarı Nehrin taşması sonucu oluşan kıtlıklar, Wang Mang'ın sonunu getirdi. Büyük bir isyan başladı ve Wang Mang parçalara ayırılarak öldürüldü. Bu isyan sırasında Liu Xian tahta geçti ve Gengshi ismini aldı. Lakin çok kısa zamanda beceriksiz bir imparator olduğu ortaya çıktı. Devlet işleriyle uğraşmayı sevmeyen, eğlencesine düşkün biriydi. Sırf sevdiği için aşçısını yüksek bir göreve atamıştı. İsyancılar tarafından tahttan indirildi. Yalnızca 2 yıl hüküm sürebildiği tahtını, asilerden biri olan ve imparator olduktan sonra Guangwu adını alacak Liu Xiu'ye devretmek zorunda kaldı. Tahttan indirildikten bir kaç ay sonra da boğularak öldürüldü.

    Wang Mang - İmparator Shijiangua

Doğu Han: MS 23-220

Han imparatorluk soyundan gelen Guangwu, yeniden güçlü merkezi bir yönetim kurdu ve vergi gelirlerini artırdı. Guangwu'nun yaptığı reformlar sayesinde Han Hanedanlığını yeniden tesis edilse de, bilahare imparatorluk, kendi arzularına düşkün monarklar tarafından yönetilmeye başlandı. Ülke, imparatorlar kendi zevklerine düşkün olduğu için imparator tarafından değil, hadımlar tarafından yönetiliyordu. Bunu yanı sıra, Vietnam'daki ve Kore'deki fetihler için finansman gerekiyordu. Hun tehditinin yeniden ortaya çıkması da askeri harcamaların artmasına neden oldu. Bu durum vergilerin artırılmasına neden olurken, generallerin de güç kazanmasına neden oldu. Generallerin güç kazanması zaten bir tehdit iken, bozulan ekonomiden dolayı asi örgütler kurulmaya başlanmıştı. Sarayın içinde de bitmek bilmeyen bir entrika ve taht yarışı vardı. Sürekli taht değişiyor ve bunun yarattığı kargaşa, Han hazinesini eritiyordu. En nihayetinde, Büyük Barış Yolu olarak bilinen Taocu bir dinsel tarikat, 184'te Sarı Türban İsyanını başlattı. İsyan zorlukla bastırıldı. Bu isyan merkezi otoritenin zayıflığını gözler önüne serdi. Cao Cao, Liu Bei ve Sun Quan gibi güçlü generaller bundan istifade ederek kendi bölgelerinde bağımsızlık kurdular. Çin iç savaşı akabinde, geriye 3 büyük devlet kaldı: Wei, Doğu Wu ve Shun Han. Son Han İmparatoru Xian'ın, Cao Cao'nun oğlu Cao Pi lehine tahttan feragat etti. Cao Pi de Wei devletini kurdu. Bu olay Han döneminin resmi olarak sona erdiği ve 3 krallık döneminin başlangıcı kabul edilir. Tüm bu sebeplerden dolayı Doğu Han dönemi, Batı Han'la aşağı yukarı aynı süre hüküm sürmüş olsalar bile, Batı Han devrinin yarattığı kültürel ve teknolojik etkiyi gösteremedi.

Kaynakça:

Gordon Kerr, Kısa Çin Tarihi, Say Yayınları 2.Baskı, syf. 39-48

René Grousset, Çin Tarihi, Post Yayınevi 1.Baskı, syf. 43,45,47,52,55,57

https://www.britannica.com/topic/Han-dynasty

https://www.worldhistory.org/Han_Dynasty/